ناهید بلبل حقیقی¹، سحر ملزمی² ، محسن امینیان³

1( گروه مامایی، دانشكده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشكی شاهرود، شاهرود، ایران

2( گروه علوم آزمایشگاهی، دانشكده علوم پزشكی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، شاهرود، ایران

3( دانشكده پزشكی، دانشگاه علوم پزشكی ارتش، تهران، ایران

 چکیده  

دیابت یك ناهنجاري متابولیكی است كه با هیپرگلیسمی ناشی از نقص در ترشح انسولین و اختالل در عملكرد پانكراس نمایان می شود. با توجه به خواص دارویی عصاره پیه انار، این پژوهش با هدف بررسی اثرات آن بر تغییرات هیستومورفولوژي پوست در موش هاي صحرایی دیابتی انجام شد. مواد و روش ها: در این مطالعه 48 سر موش نر نژاد ویستار را به 4 گروه)كنترل منفی، كنترل مثبت، تجربی یك، تجربی دو( تقسیم گردیدند. بعد از بیهوش كردن موش ها با كتامین و زایلزین در گروه هاي مورد آزمایش زخمی به مساحت 4 سانتی متر مربع در سمت چپ ستون فقرات ایجاد كردیم و گروه هاي كنترل فاقد هرگونه مرهمی بودند و تجربی یك نیز با پماد اوسرین ترمیم گردید هم چنین گروه تجربی دو روزانه دو بار با پماد پیه انار و اوسرین زماد شدند. روند ترمیم زخم به صورت ماكروسكوپی بررسی شد و بررسی میكروسكوپیك به مقاله دیگري اختصاص داده شد. یافته های پژوهش: زخم گروه هاي دیابتی شده با استرپتوزوسین به دلیل وجود عوامل التهاب زا در دیابت در مقایسه با گروه سالم ترمیم دیرتري نشان داد و التیام زخم در گروه هاي تجربی تیمار شده با عصاره پیه انار نسبت به گروه كنترل از سرعت بیشتري برخوردار بود. بحث و نتیجه گیری: نتایج نشان داد كه پیه انار با خاصیت ضد التهابی موجب تسریع ترمیم زخم هاي پوستی نمونه هاي سالم و دیابتی می شود

مقدمه 

    دیابت قندي)وابسته به انسولین( از نظر بالینی یكی از مهم ترین عوامل خطر براي برخی اختلالات نظیر نفروپاتی، رتینوپاتی، نوروپاتی و بیماري هاي قلبی عروقی محسوب می شود. كاهش ترشح انسولین از سلول هاي بتاي پانكراس یا كاهش حساسیت سلول هاي هدف به انسولین و یا هر دو منجر به افزایش گلوكز خون می گردد)1(. در این بیماري سیستمیك، تعداد زیادي از ارگان هاي بدن از جمله مغز، كلیه ها، كبد و پوست درگیر می شود و عوارض زودرس و دیررس فراوانی به همراه دارد. بر اساس پیش بینی هاي به عمل آمده، شیوع آن در جامعه انسانی در آینده افزایش خواهد یافت)2،3(. پاتوژنز ،ایسكمی، نورپاتی و عفونت سه فاكتور پاتولوژیك مهم منجر به عوارض پاي دیابتی است كه معمولاًمعمولا همراه با یكدیگر رخ می دهند. پاتوژنز و نوروپاتی دیابت به خوبی شناخته شده نیست، اما تئوري هاي مختلف از جمله ایسكمی در اعصاب و تجمع سوربیتول در دیواره رگ مطرح است كه مواد توكسیك تولید شده منجر به تخریب دیواره عروق می شود. نوروپاتی حسی منجر به كاهش حس درد و حرارت شده و فرد متوجه ضایعات وارد به پا نمی شود)4(. امروزه مشخص شده است كه دیابت موجب افزایش رادیكال هاي آزاد در سطح سیتوپلاسم سلولی می شوند. هم چنین، شدت آسیب هاي ناشی از رادیكال هاي آزاد به میزان آن ها، طول دوره مجاورت و به نوع آن ها بستگی دارد)5(. به طور معمول طی متابولیسم اكسیژن رادیكال هاي آزاد شامل آنیون سوپراكسید، پراكسید هیدروژن و هیدروكسیل تولید می گردد كه سبب از بین بردن تعادل اكسیدان ها و آنتی اكسیدان ها در بدن می شوند. این تركیبات به دلیل داشتن الكترون تك، بسیار واكنش پذیرند و تولید مقادیر بیش از حد آن ها موجب آسیب به ماكرومولكول هایی نظیر ^DNA و  پروتئین ها می شود)6(.

مطالعات نشان داده اند كه آنتی اكسیدان ها منجر به كاهش قطعه قطعه شدنDNA  در اثر استرس اكسیداتیو ناشی از دیابت می شوند)7(. كاروتنوئیدها، فلاونوئیدها، لیكوپن  جزء  آنتی اكسیدان هاي ویتامین هاي E  وC ،A  می باشند. مشخص شده است كه

111

مصرف ویتامین هاي E وC ،A  به صورت خوراكیمنجر به بهبود سطح پلاسمایی آنزیم هاي آنتیاكسیدانی در بیماران دیابتی می شود گزارشات زیادي نشان می دهند گیاهان داراي تركیبات آنتی اكسیدان فراوان از جمله انواع مختلف ویتامین ها، كاروتنوئیدها و فنول ها)اسیدهاي فنلی، فلاونوئیدها و تانن ها( می باشند)8(^. با توجه به خواص ضد التهابی، ضد آپپتوزي و ضد

رادیكال آزاد پیه انار بر آن شدیم كه براي اولین بار به بررسی اثر عصاره پیه انار بر روي ترمیم زخم هاي دیابتی موش صحرائی نر نژاد ویستار بپردایم)9(.

 پیه انار با نام علمی)Pumice ^Granum( و از گونه ^geranium می باشد. از این تیره در ایران فقط یك گونه به نام انار)پونیكا گراناتوم( وجود دارد. به معنی سیب پر دانه یا «پر بذر» و نام قدیمش MALUS GRANATUM نامش به لاتین MALUS PUNICUS یعنی«سیب كارتاژ بوده» و نوع ترش مزه اش به طور وحشی در جنگل هاي شمال ایران به فراوانی وجود دارد. انار گیاهی است یكپایه و گرده ها مادگی خود را به راحتی بارور می كنند)11(.

انار سبب تحریك ترشح انسولین می شود)11( و هم چنین سبب تنظیم هموستاز گلوكز از طریق كاهش گلوكونئوژنز و استرس اكسیداتیو می شود)13( و میزان سوپراكسید دسموتاز و كاتالاز را افزایش می دهد)12(؛ این توانایی بیانگر خاصیت آنتی اكسیدانی انار می باشد .

با توجه به شواهد متعدد كه نشان دهنده نقش موثر  انار در كاهش عوارض هیپرگلیسمی و تنظیم اختلالات اكسیداتیو ناشی از القاي دیابت می باشد، هم چنین با توجه به اهمیت ترمیم زخم در افراد دیابتی، در مطالعه حاضر برآن شدیم تا اثرات پیه انار را در درمان زخم هاي پوستی نمونه هاي سالم و دیابتی بررسی و مقایسه نماییم.

مواد و روش ها

     در این مطالعه 48 سر موش صحرایی نر از نژاد ویستار، با محدوده وزنی 181 تا 341 گرم، انتخاب و  به 4 گروه تقسیم گردیدند. حیوانات در شرایط كنترل شده)به منظور تطابق با محیط آزمایشگاه( از نظر نور)13 ساعت روشنایی و 13 ساعت تاریكی( و دماي محیط 33-31 درجه سانتی گراد و رطوبت نســـبی 61-41 )17،16( درصد در اتاق حیوانات دانشكده پزشكی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود نگهداري شدند و هیچ گونه محدودیتی از نظر مصرف آب و غذا نداشتند. قفس هاي نگهداري حیوانات هفته اي 4 بار ضد عفونی شده و با خرده هاي چوب تعویض گردید .

شرایط نگهداري و انجام كلیه مراحل آزمایش از قوانین و اصول اخلاقی ثبت شده در دانشگاه تهران استفاده شده است .تقسیم بندي حیوانات به ترتیب زیر انجام گرفت:

     گروه كنترل منفی: شامل 13 سر موش كه هم زمان با تزریق استرپتوزوتوسین)^S0130( به موش هاي دیابتی به آن ها بافرستیرات به صورت درون صفاتی تزریق گردید و پس از ایجاد زخم در این گروه هیچ مرهمی استفاده نشد.

گروه كنترل مثبت: شامل 13 سر موش كه با تزریق درون صفاتی استرپتوزوتوسین ^mg/kg 55 دیابتی شدند و سنجش قند خون براي القاي دیابت ،73 ساعت بعد از تزریق)^STZ( و با استفاده از خون سیاهرگ دمی، به كمك دستگاه كلوگوكارد صفر و یك انجام شد و موش  هاي با قندخون بالاتر از)^mg/dl211( دیابتی در نظر گرفته شدند. و پس از گذشت یك ماه پس از تزریق استرپتوزوتوسین و القاي دیابت ،زخم در این گروه  ایجاد شد اما از هیچ مرهمی براي ترمیم استفاده نشد. 

گروه تجربی اول: شامل 13 سر موش غیر دیابتی كه پس از ایجاد زخم روزانه دو بار با پماد اوسرین كه فقط نقش مرطوب كنندگی دارد با دوز ^mg  311-اوسرین بر موش تیمار شدند.

  گروه تجربی دوم: شامل 13 سر موش دیابتی كه پس از گذشت یك ماه از دیابتی بودن با ایجاد زخم،  روزانه دو بار با پماد پیه انار ^mg211- اوسرین بر موش  تیمارشدند)طول دوره درمان 14 روز در نظر گرفته شده است(.

این پژوهش یك مطالعه تجربی آزمایشگاهی است:

كه گروه كنترل منفی)موش هاي زخمی غیر دیابتی و فاقد تیمار( كه هم زمان با دیابتی شدن گروه ها بافر سیترات به صورت درون صفاقی دریافت كردند، گروه شم)دیابتی ،فاقد تیمار( كه با تزریق درون صفاتی استرپتوزوتوسین ^mg/kg 55 دیابتی شدند و سنجش قند خون براي القاي دیابت ،73 ساعت بعد ازتزریق)^STZ( و با استفاده از خون سیاهرگ دمی، بهكمك دستگاه كلوگوكارد صفر و یك انجام شد و موش  هاي با قندخون بالاتر از)^mg/dl351( دیابتی در نظر گرفته

جامد جدا شده و به وسیله دستگاه تقطیر در خلاء با دماي 75 درجه سانتی گراد و تا غلظت 35 درصد حجمی تغلیظ گردید و در ظرف تیره مستتر با كاغذ آلومینیوم و به دور از نور قرار داده شد تا از اكسیداسیون آن جلوگیري شود.

عصاره حاصل بر پایه اوسرین با چگالی 35 درصد وزنی-وزنی ساخت انستیتو پاستور ایران و در شرایط استریل تهیه گردید و در دماي 19 درجه یخچال نگهداري شد. در هر بار استعمال دوز مورد استفاده به میزان 311 و 211  میلی گرم بود.

نحوه ایجاد زخم: ابتدا با تزریق داخل صفاقی كتامین 

)^K113( و زایلزین)^X1251( موش ها را بیهوش كرده سپس موهاي سمت چپ ستون فقرات را تراشیده و نواحی مورد نظر توسط محلول بتادین 11 درصد ضد عفونی شد. سپس با كمك خط كش شابلون، زخمی به مساحت 4 سانتی متر مربع با استفاده از تیغ اسكالپل و تیغ جراحی ایجاد شد.

روش اندازه گیري سطح زخم: بهبود زخم با اندازه گیري سطح زخم، درصد بهبودي و مدت لازم براي بسته شدن كامل زخم ارزیابی شد.

سطح زخم در روزهاي 1، 3، 6، 11، 14 بعد از عمل با واحد میلی متر مربع و به وسیله كولیس اندازه گیري گردید.

سپس اعداد به دست آمده از سطح زخم، در فرمولدرصد بهبودي به شرح زیر قرار داده شدند:^X): روزاندازه گیري سطح زخم(

 100 × سطح زخم  درروز  ?

              سطح زخم  درروز  صفر          = % سطح زخم  درروز  ?

% سطح زخم  درروز  ? − 100 = % بهبودی  درروز  ?

آنالیز آماري^: براي بررسی روند ترمیم زخم ها در روزهاي تعیین شده طول و عرض زخم ها اندازه گیري گردید، مساحت و درصد بهبودي زخم گروه هاي مختلف طی درمان بر اساس آزمون ^{One way} anova و آزمون تكمیلی^Tukey  تحت نرم افزار آماري ^SPSS با یكدیگر مقایسه شدند. نتایج آزمایش ها به صورت ^Mean±SD گزارش شد. مرز استنتاج آماري نتایج)^0.01≤P≤^0.001( ،)P( و) ^0.05≤P( در نظر گرفته شد. نهایتاًنهایتا هیستوگرام هاي مربوطه با استفاده از نرم افزار ²⁰⁰³Excel vol. رسم گردید.

یافته های پژوهش

نتایج این پروژه نشان داد كه مصرف دراز مدت پیه انار در روند التیام زخم هاي پوستی ایجاد شده در گروه هاي تجربی، در میزان مساحت زخم  و درصد سطح زخم  كاهش معنی داري نسبت به گروه هاي كنترل دارد)نمودار شماره 1 و 3(.

نمودار شماره 1. مقایسه مساحت سطح زخم در گروه های مورد آزمایش)علامت * نشان دهنده معنی دار بودن در سطح

 )می باشد )P≤0.001 *** (و )P≤0.01 **(و )P≤0.05(

نمودار شماره 2. مقایسه درصد سطح زخم در گروه های مورد آزمایش)علامت * نشان دهنده معنی دار بودن در سطح

 )می باشد )P≤0.001 *** (و )P≤0.01 **(و )P≤0.05(

هم چنین مصرف دراز مدت پیه انار به صورت پماد  تجربی، در میزان درصد بهبودي افزایش معنی داري را براي التیام زخم هاي پوستی ایجاد شده در گروه هاي نشان داد)نمودار شماره 2(.

بحث و نتیجه گیری

این مطالعه براي اولین بار نشان می دهد كه مصرف عصاره پیه انار با توجه به خاصیت آنتی اكسیدانی و ضد التهابی آن براي ترمیم زخم هاي دیابتی موثر می باشد. در بررسی ماكروسكوپی و ارزیابی هاي آماري، مشاهده شد كه در طول دوره مورد مطالعه، مراحل مختلف موثر

بر روند ترمیم كه منجر به بسته شدن زخم می شود، تحت تاثیر پیه انار، در گروه هاي دیابتی تیمار شده مشابه با گروه كنترل سالم پیش می

122

رود؛ در حالی كه در گروه دیابتی)كنترل مثبت(، همه وقایع فوق نسبت به دو گروه دیگر با تاخیر زمانی پیش می رود در گروه دریافت كننده اوسرین تغییرات چشمگیري در روند ترمیم زخم مشاهد نگردید چرا كه این گروه دیابتی بوده و تنها با پماد اوسرین)كه براي مرطوب نگه داشتن زخم می باشد( ترمیم می شود هم چنین تنها مرطوب و چرب نگه داشتن زخم براي ترمیم كافی نیست. در گروه كنترل مثبت نیز ترمیم با روند كندي پیش می رفت كه نشان دهنده وجود عوامل مختلف ایجاد زخم در بستر آن می باشد كه علت عدم استفاده از هیچ عصاره یا زمادي، وجود شاهد بودن بر گروه دیابتی ها می باشد. با توجه به این كه قند ناشتاي موش ها با ایجاد دیابت تیپ یك)با كمك استرپتوزوتوسین( بالاي 211 بوده است، موش هاي دیابتی ترمیم دیرتري داشته و حتی در طول دوره مورد بررسی نیز ترمیم نیافتند. با كمك این آزمایش به بررسی تغییرات میكروسكوپیك و هیستولوژیك بستر زخم ها نیز پرداخته شده است كه به مقاله دیگر اختصاص داده شده است)13،11(. لذا بررسی هاي میكروسكوپیك گویاي بهتري از روند ترمیم زخم می باشد كه این خود از محدودیت هاي این مقاله می باشد.  

Choudhary در سال 3118، التیام زخم را تحت تاثیر عصاره اتانولی میوه گیاه هلیله بررسی كردند و نشان دادند كه تانین ها، یكی از مهم ترین تركیبات این گیاه است كه اساساًاساسا مسئول جمع شدگی زخم، افزایش میزان اپی تلیزاسیون، تشكیل مجاري مویرگی و افزایش فیبروبلاست ها می باشند)12(. با توجه به این كه گیاه پیه انار نیز حاوي تانین می باشد، وجود این تركیب به علت خاصیت ضد میكروبی، مسئول التیام زخم می باشد. اگر چه در عصاره كامل حاصل از یك گیاه ممكن است اثرات تجمعی تركیبات مختلف در مقایسه با تاثیر منفرد هر تركیب، نتایج متفاوتی به دنبال داشته باشد؛ لذا به نظر می آید یافته هاي پژوهش حاضر هم راستا با مكانیسم هاي مشروحه از تانین ها، فلاونوئیدها و تري ترپنوئیدها در تحقیقات دیگر باشد.

Latiff  و همكاران در سال  3111 نشان دادند كه

عصاره گیاه كدوي تلخ)Momordica charantia(، باعث افزایش سرعت بهبود زخم در افراد دیابتی می شود كه احتمالاً به دلیل مواد فتوشیمیایی مثل پل یفنول ها، فلاونوئیدها و تریترپنوئیدها می باشد كه التیام زخم به واسطه كدوي تلخ با نتایج حاصل از پروژه حاضر نیز هم خوانی دارد)2(.

TAM و همكاران در سال 3111 در تحقیق خود مبنی بر ترمیم زخم هاي دیابتی، نشان دادند كه در نمونه كنترل دیابتی، روند بهبودي با تاخیر انجام شد و پاسخ التهابی، طولانی تر بود كه نتایج آن ها با نتایج حاصل از تحقیق حاضر مغایرت دارد. چرا كه آن ها طول دوره درمان را طولانی تر از دوره درمان ترمیم زخم در این پروژه در نظر گرفته بودند)14(.

 Ruiz  و همكاران در سال 3117 نشان دادند، Quercetin كه یك نوع فلاونوئید است، باعث مهار بیان سیتوكین هاي التهابی می شود و در نتیجه، التهاب را تضعیف می كند. لذا به نظر می رسد در تحقیق حاضر، به دلیل وجود فلاونوئیدها در پیه انار، در تطابق با تحقیق این دانشمندان، احتمالاًاحتمالا با اثرات ضد التهابی كه از طریق مهار میانجی هاي مربوطه است، با كاهش دوره التهاب، تسریع التیام زخم هاي دیابتی در گروه تیمار مشاهده شده است)15(.

در تحقیقی فاطمه علم الهدي به بررسی اثر بربرین در التیام زخم هاي پوستی در موش هاي دیابتی شده با استرپتوزوتوسین پرداخته است كه نتایج حاصل از این پروژه با نتایج حاصل از پروژه حاضر هم خوانی داشته و بربرین نیز مانند پیه انار یك آنتی اكسیدان قوي می باشد كه سبب ترمیم زخم هاي دیابتی می شود وجود آنتی اكسیدان ها در بدن باعث حفظ حالت پایدار یا در جهت حفظ هموستاز بدن پیش می روند و بین اكسیدان ها و آنتی اكسیدان ها فیدبك منفی وجود داشته كه همین امر در پروژه حاضر سبب ترمیم زخم گردید)16(.

در مقاله اي دیگر سحر ملزمی و تیم تحقیقاتی اش به بررسی اثر پالماتین در التیام زخم هاي پوستی در موش هاي دیابتی شده با استرپتوزوتوسین پرداخته است كه نتایج حاصل از پروژه وي با نتایج كار ما نیز هم خوانی دارد، آن ها بیان داشته اند كه پالماتین نیز با خاصیت ضد رادیكال آزاد سبب ترمیم زخم و تسریع سرعت بهبود زخم می شود)17(.

مطالعه اخیر داراي چند محدودیت می باشد، از جمله تفاوت موجود در بین مداخلات انجام شده تفاوت در مساحت زخم، درصد سطح زخم ،درصد بهبودي بین گروه ها و این كه نمونه ها باید مدت زمان طولانی را در حالت دیابتی بوده و با توجه به جثه و نیروي موش ها تلفات شایان توجه اي وجود داشت.

هم چنین مطالعه حاضر نیز داراي نقاط قوت نیز بوده است. انجام متا آنالیز بر روي نمونه هاي حیوانی، 

با توجه به این كه مناسب ترین نوع مطالعه براي نشان دادن رابطه علت و معلولی ،مطالعات كارآزمایی حیوانی می باشد و انجام متا آنالیز بر روي نتایج حاصل از آن ها منجر به نتیجه گیري كامل تر در زمینه ارتباط  پیه انار با بهبود زخم هاي پوستی در نمونه هاي سالم و دیابتی گردید از جمله نقاط قوت دیگر این پروژه می توان به جامعه آماري آن اشاره كرد، چرا كه بررسی روي 41 سر موش میزان خطا را كاهش می دهد و هم چنین استفاده از طب سنتی و داروهاي گیاهی براي ترمیم زخم و بیشتر بیماري ها مورد تایید همگان بوده كه در این بین پیه انار با توجه به فصل هم در دسترس و هم كم هزینه می باشد      

در خاتمه می توان با توجه به یافته هاي ما در این پروژه، براي افرادي كه مشكلات زخم هاي نوروپاتی یا آنژوپاتی و پوستی دارند. پیه انار را به عنوان دارویی جدید به صورت پماد معرفی كرد.

سپاسگزاری

نویسندگان مقاله بدین وسیله از كلیه افرادي كه ما را در انجام این پروژه یاري رسانده اند كمال تشكر و قدردانی را دارند.

10.Elena JU, Sudnikovich Z. Punica granatum attenuates metabolic disorders due to streptozotocin induced diabetes in Rats. European J Pharmacol2007;10:180-7. 11.Patel MB, Mishra S. Hypoglycemic activity of alkaloidal fraction of Tinospora cordifolia. Phytomedicine2011;18:1045-52.

12.Singh J, Kakkar P. Anti-hyperglycemic and antioxidant effect of Berberis aristata root extract and its role in regulating carbohydrate metabolism in diabetic Rats. J Ethnopharmacol2009;123:22-6.

13.Choudhary GP. Wound healing activity of etanol extract of Terminalia bellirica roxb fruits. Natur Prod Rad 2008;7: 19-21. 14.Tam JC, Lau KM, Liu CL, To MH, Kwok HF, Lai KK. The in vivo and in vitro diabetic wound healing effects of a 2-herb formula and its mechanisms of action. J Ethnopharmacol2011;134:831-8.

15.               Ruiz PA, Braune A, Holzlwimmer G, Quintanillafend L, Haller D. Quercetin inhibits TNF-induced NF-kappaB transcription factor recruitment to proinflammatory gene promoters in murine intestinal epithelial cells. J Nutr2007; 137:1208-.51

16.               Amin AH, Subbaiah TV, Abbasi KM. Berberine sulfate antimicrobial activity bioassayand mode of action. Canadian J Microbiol1969;15: 1067-76.

17.               Molzemi S. [Evaluation of palmatine effects on cutaneous wound healing in normal and diabetic Rats.] Iranian J Diabet

Metab2014; 13:393-9.(Persian)

1. Tehranipour M, Behnam Rassouli M, Rahimi A. Maternal diabetes proliferate the choroid plexus and enlarge the lateral ventricle in brain of new born rats. Soc Endocrinol BES Harrog 2008;2:142-7. 2. Ekmektzoglou KA, Zografos GC. A concomitant review of the effects of diabetes mellitus and hypothyroidism in wound healing. World J

GastroenteroL2006;12:2721-.9

3.Latiff AA, Teoh SL, Das S. Wound healing in diabetes mellitus traditional treatment modalities. Lab Clin

Terapeut:161;0102359-.46

4.Suba V, Murugesan T, Arunachalam G, Mandal Sc, Saha BP. Anti-diabetic potential of Barleria lupulina extract in Rats. Phytomedicine2004;11:202-5.

5.Kumar B, Vijayakumar M, Govindarajan R, Pushpangadan P. Ethnopharmacological approaches to wound healing exploring medicinal plants of india. J 

Ethnopharmacol2007; :411103-.31

6.Saad B, Azaizeh H, Said O. Tradition and perspectives of arab herbal medicine. Rev Evid Comple Alt Med2005;2:475-9.

7.Kramer SN. First pharmacopeia in mans recorded history. Am J Pharm Sci Sup Public Health1954;126:76-.48

8.Aloura,n S. Taxonomical and pharmacological survey of therapeutic plants in Jordan J Nat Prod. 2008; 1: 10-.62 9. Jarald E, Balakrishnan Joshi S, Chandra Jain D. Diabetes VS Herbal Medicines. Iran J Pharmacol Ther:7;800297-.601

The Regenerative Effects of Pomegranate Extract

 Fat (Pumice Granum) on Streptozotocin

 Induced Diabetic Wound

 Healing in Rats

Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences